Eindelijk is ’ie er: de boekenweek voor jongeren. Onder de naam ‘Literatour’ trekken verschillende Nederlandse schrijvers van 23 tot en met 29 maart 2015 langs scholen om je hun werk te presenteren. Zo’n jongerenboekenweek kon natuurlijk niet uitblijven, want het 14+-genre – beter bekend onder de naam Young Adult (afgekort tot YA) – is hot. Het internet puilt uit van de blogs van jongens en meiden die hartstochtelijk schrijven (of in video’s vertellen) over hun laatste ontdekking op leesgebied. Veruit het populairst zijn de boeken over dystopische werelden, en daar zijn er de afgelopen paar jaar dan ook talloze van verschenen. De hoogste tijd om eens te kijken wat dat zoal heeft opgeleverd.

Ho, wacht even, dysto-watte...?

Laten we een klein stapje terug doen in de tijd. Het is 2008. In de VS verschijnt het eerste deel van een trilogie over een ietwat nors meisje dat in een levensgrote arena met leeftijdgenootjes moet vechten tot de dood erop volgt. Dit boek, ‘De Hongerspelen’ van Suzanne Collins, gaat in vertaling de hele wereld over, breekt verkooprecords en wordt door Hollywood in 2012 tot een film bewerkt die de hype mogelijk nog groter maakt.

In dystopische Young Adult-literatuur zoals de Hongerspelen-serie hebben de volwassenen er een zooitje van gemaakt. Na een vernietigende gebeurtenis als een oorlog of natuurramp zijn ze bijvoorbeeld corrupt geworden of houden ze er mensonterende praktijken op na. Om te kunnen overleven, moeten gewone jongens en meisjes het tegen ze opnemen en daarbij de gekste beproevingen doorstaan. Het levert verhalen op over zaken die er echt toe doen, zoals moed, zelfopoffering en de hoop op een betere toekomst. En dat allemaal op het scherpst van de snede, want je begrijpt dat stilzitten er niet bij is te midden van zulke narigheid. Spannend en hoogst verslavend.

Boeken over toekomstige samenlevingen waar je liever niet wilt zijn (want dat zijn ‘dystopieën’) bestaan natuurlijk langer dan vandaag. Maar sinds het succes van ‘De Hongerspelen’ zijn ze niet aan te slepen. Waar te beginnen in deze wildgroei van dystopische verhalen? Leesfeest scheidde het spreekwoordelijke kaf van het koren en zocht niet alleen uit welke boeken de moeite van het lezen waard zijn, maar bekeek ook wat voor soorten dystopieën er in omloop zijn. Lees... en huiver!

Geen privacy, wel hokjes

Heb jij weleens het gevoel dat de muren oren hebben? Dat is niets vergeleken bij sommige dystopische werelden, waar de overheid er een dagtaak van maakt om elke stap die je zet te volgen en je leven tot in detail uit te stippelen. In de Divergent-trilogie van Veronica Roth zijn de inwoners van een naoorlogs Chicago verdeeld over vijf ‘facties’, elk gebaseerd op een overheersende karaktereigenschap die nodig zou zijn om oorlog in de toekomst te voorkomen. Een nogal simpele gedachtegang, want wie past er nou precies in een hokje? Wanneer blijkt dat hoofdpersoon Tris na het maken van een persoonlijkheidstest in geen van de facties thuishoort, maar ‘afwijkend’ is, is ze haar leven niet meer zeker.

Soms lijkt zo’n hokjesmaatschappij op het eerste gezicht niet eens zo verkeerd, zoals in de Test-trilogie van Joelle Charbonneau. Malencia’s droom gaat in vervulling als ze de toelatingstest voor de universiteit mag maken, waar de toekomstige leiders van het land worden opgeleid. Maar schijn bedriegt. Zodra duidelijk wordt dat een mensenleven zo goed als waardeloos is in de ogen van de organisatie, verandert haar droom in een regelrechte nachtmerrie.

Verboden liefde

Moeten leven zonder degene van wie je houdt, bestaat er iets hartverscheurenders dan dat? De autoriteiten in de Matched-trilogie van Ally Condie koppelen Cassia aan een buurjongen. Maar Cassia’s perfecte match is in werkelijkheid iemand die is uitgesloten van de Matchpool: Ky. Ze wordt nieuwsgierig naar hem, en nieuwsgierigheid groeit uit tot verliefdheid. Helaas voor haar, doen de autoriteiten er alles aan om de twee uit elkaar te houden.

Ook in ‘Overstroomd’ van de Nederlandse schrijfster Eva Moraal moeten de personages een kloof overbruggen. Terwijl de rest van het vroegere Nederland onder water staat, woont Nina als dochter van de gouverneur in een van de droge gewesten. Onder een schuilnaam bezoekt ze een school in het natte gebied, waar ze Max ontmoet. Als Natte wantrouwt hij alles wat Droog is. Maar niet alleen het water, ook het bloed kruipt waar het niet gaan kan, en dus ontstaat er begrip en prille liefde voor elkaar, tótdat Nina’s ware identiteit aan het licht komt. Een vervolg is in de maak.

Uit de hand gelopen technologie

Heb je liever sciencefiction dan romantiek? Dan ga je vast smullen van de tweedelige dystopische serie van Lissa Price: ‘Starters’ en ‘Enders’. Los Angeles is ten prooi gevallen aan een oorlog met biologische wapens. Dankzij een vaccin hebben de jongeren en bejaarden die overleefd, maar de jongeren trekken daarbij aan het kortste eind. Zoals de meeste weeskinderen leeft Callie op straat. Om aan geld te komen voor haar zieke broertje, verhuurt ze haar lichaam via de ‘bodybank’ aan ouderen die voor even jong willen zijn. Met alle risico’s van dien.

Gekmakende raadsels

Dat het nog veel uitzichtlozer kan, bewijst James Dashner met zijn Labyrintrenner-trilogie. Thomas wordt wakker op de binnenplaats van een reusachtige doolhof. Hij herinnert zich niets, en ook de andere jongens die op de Laar wonen, hebben geen idee hoe ze daar terecht zijn gekomen. Er is één prangende wens: ontsnappen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want in de steeds verschuivende gangen van het labyrint leven moordlustige wezens, en in de paar jaar dat de jongens naar een uitgang zochten, hebben ze geen enkel resultaat geboekt. Beangstigend zijn ook de aanwijzingen dat het leven buiten het labyrint weleens een stuk beroerder zou kunnen zijn dan binnen.

En als dat je nog geen kippenvel bezorgt, doet de Chaos-trilogie van Patrick Ness dat wel. Hij beschrijft een door de mensheid gekoloniseerde planeet waar je elkaars gedachten kunt horen. En niet op een fijne manier, nee, in de vorm van een onophoudelijke stroom Herrie. In het koortsachtige eerste deel, ‘Het mes dat niet wijkt’, is Todd op de vlucht voor een heel leger mannen uit zijn geboortedorp. Waarom ze het op hem gemunt hebben, is een raadsel. Pas gaandeweg ontdekt hij van welk weerzinwekkend geheim hij deel uitmaakt.


Deze special schreef ik in opdracht van Leesfeest ter gelegenheid van de eerste Young Adult-boekenweek.